2025-01-16
Nałogi to trudny i skomplikowany temat, który towarzyszy ludzkości co najmniej od 4 tys. lat p.n.e., skąd pochodzą pierwsze relacje na temat warzenia piwa i innych trunków. Jednak same substancje to tylko część problemu, który tak naprawdę tkwi w ludzkiej psychice.
Psychologia nie stawia już znaku równości między uzależnieniem a „szkodliwym używaniem substancji psychoaktywnych”. Współcześnie można wyróżnić dwa główne rodzaje nałogów:
Żyjemy w świecie pełnym bodźców. Ogromne billboardy, ciągły hałas, bieg, nowe wyzwania, nagrody i produkty, które trzeba mieć. Lampka wina po pracy to tylko jeden z licznych sposobów, jak współcześnie ludzie radzą sobie z napięciem.
Nie bój się szukać pomocy! Jeśli czujesz, że Twoje zainteresowania stają się niezdrowe albo widzisz, że ktoś bliski zaczyna się inaczej zachowywać, warto zgłębić temat. Według aktualnych szacunków tylko <10% osób uzależnionych jest świadoma swojej sytuacji i szuka pomocy! Odsetek ten staje się jeszcze mniejszy, gdy chodzi o mniej oczywiste uzależnienia. No bo jak skrytykować to, że ktoś zdrowo się odżywia albo zdobywa kolejne awanse w firmie? Prawdziwe pytanie brzmi: jakim kosztem?
Oto lista dziesięciu uzależnień XXI wieku – mniej i bardziej znanych, ale tak samo niebezpiecznych i, co najgorsze, rozprzestrzeniających się coraz bardziej. Nie skupiamy się na uzależnieniach od substancji, mimo że nałóg kofeinowy (kawa, cola) czy uzależnienie od cukru to równie niebezpieczne zaburzenia.
Uzależnienie od pracy, mimo że często o nim słyszymy, jest nadal minimalizowanym zjawiskiem. Definiuje się je jako „nadmierne zaniepokojenie o pracę, kierowanie się w pracy niekontrolowaną motywacją i inwestowanie tak dużej ilości czasu i wysiłku w pracę, że prowadzi to do osłabienia innych ważnych obszarów życia.”
Według badań z 2019 r. ok. 11% Polaków cierpi lub jest zagrożonych pracoholizmem.
Jeśli zauważasz u siebie albo znasz kogoś, kto zostaje w firmie do późna, zawęził grono swoich znajomych albo nawet traci rodzinę przez to, że nigdy nie ma go w domu, prawdopodobnie mamy do czynienia z pracoholizmem.
Dużą trudnością w odnalezieniu i pomocy jest postrzeganie społeczne pracoholizmu albo przynajmniej jego objawów. Szef i koledzy doceniają dodatkowe godziny spędzone nad projektem, masz wymierne finansowe zyski z nadgodzin i dodatkowych obowiązków… Jednak nie daj się zwieść. Początkowe sukcesy szybko zmieniają się w lawinę strat: rośnie stres, pojawia się utrata zainteresowań, pogorszenie relacji międzyludzkich.
Tak, dobrze czytasz. Uzależnienie od miłości, nie od seksu. Termin pochodzi już z 1985 r. i został stworzony przez amerykańską psychoterapeutkę Robin Norwood. Na przestrzeni lat temat podejmowali kolejni badacze i dzięki temu dziś mamy szerokie neurobiologiczne dane: doznanie miłości wiąże się ze wzrostem stężenia fenyloetyloaminy (PEA). To substancja, której pochodne są w naszym mózgu, w czekoladzie… i w narkotykach.
Tak to wygląda od środka, a jakie są objawy uzależnienia od miłości? Taka osoba wchodzi w kolejne relacje i za każdym razem zakochuje się całą sobą. Trudno jej odejść, nawet kiedy w związku się nie układa czy dochodzi do agresji. Zawsze o kimś myśli, tęskni, pragnie, jakby w jej głowie było miejsce zarezerwowane tylko i wyłącznie na romantyczną relację.
Trzeba to odróżnić od zakochania, które przechodzi każdy z nas. Jak w przypadku każdego nałogu, w uzależnieniu od miłości też cierpią pozostałe obszary życia: jeśli jesteś tak zadurzony, że trudno Ci się skupić na pracy i zrezygnowałeś ze wszystkich innych relacji, przyjrzyj się sobie i pomyśl, czy przypadkiem nie straciłeś głowy…?
“Telemaniak” brzmi całkiem niewinnie, prawda? To słowo weszło do potocznego języka i jest używane przez stacje telewizyjne (!), żeby pieszczotliwie nazwać najwierniejszych odbiorców. Powstają programy, filmy, sklepy.
A problem jest głębszy, niż wielu z nas potrafi przyznać. Statystyczny Polak ogląda telewizję średnio przez 4 godziny dziennie. Codziennie. Czyli w wieku 65 lat spędził przed ekranem prawie 10 lat swojego życia!
Nie ma nic złego w oglądaniu filmów czy wyluzowaniu się po pracy, skacząc po kanałach. Każdy to robi. Gorzej, jeśli swój dzień zaczynasz i kończysz przed TV. A kiedy ktoś zwraca Ci uwagę? Jasne, najłatwiej go uciszyć, żeby nie przeszkadzał. Telewizja Cię uspokaja. Jeśli znasz lepiej intrygi z „Detektywa” niż wyniki klasówek swoich dzieci, pora wyjrzeć zza ekranu i spojrzeć na siebie krytycznie.
„Wkręciłeś się” w białe zęby? Chcesz mieć uśmiech jak z okładki, jak z Hollywood, jakby lśniące szkliwo były przepustką do szczęścia i spełnienia…?
Jeszcze do niedawna nowinka i luksus dla nielicznych, z czasem wybielanie zębów stało się coraz bardziej dostępne i popularne. Jak w każdej dziedzinie, tu też można przesadzić. W Ameryce powstała nazwa ofiar tego nałogu: bleachorektycy (od bleach – ang. wybielać). Nie mogą powstrzymać się przed kolejnymi zabiegami, wydają na nie mnóstwo pieniędzy, powtarzają coraz częściej. Szacuje się, że grupa „ćpunów wybielających” zwiększyła się trzykrotnie na przestrzeni ostatnich lat.
Skutki mogą być równie okropne, jak w przypadku innych uzależnień. Często występuje nadmierna wrażliwość zębów, krwawiące dziąsła i tzw. „przezroczyste zęby”.
Już w starożytności Platon stwierdził, że „w zdrowym ciele zdrowy duch”. W XXI wieku, obok plagi otyłości i niezliczonych tragicznych skutków siedzącego trybu życia, pojawia się drugi skrajny trend – uzależnienie od ćwiczeń fizycznych.
Skąd wiedzieć, kiedy to jeszcze zdrowy tryb życia, a gdzie zaczyna się uzależnienie? Jedną z metod jest sprawdzenie, jak zareagujesz na pominięcie treningu. Potrafisz ćwiczyć w środku nocy albo wychodzisz pobiegać nawet w ulewę? Wolisz iść na trening niż spotkać się ze znajomymi…? Zrób test: jednego dnia, zamiast wykonać założony program, poczytaj książkę albo poleż w wannie. Jak się czujesz…? Dasz radę?
Ćwiczenia fizyczne, np. bieganie, wywołują w naszym mózgu efekty podobne do tych po przyjęciu narkotyku. Zależność została zbadana i opublikowana w 2009 r. w dwumiesięczniku Behavioral Neuroscience.
Według badań kompulsywne kupowanie dotyczy ok. 1/20 dorosłych. Jesteśmy otoczeni promocjami, nowościami, kolejnymi produktami… Każde centrum handlowe atakuje nas rzeką kolorów, zapachów, najróżniejszych doznań i obietnic.
Przedmioty są bliżej nas niż kiedykolwiek. Kupowanie stało się okazją do wspólnego spędzenia czasu i rozładowania napięcia.
Mało kto myśli o rzeczywistych kosztach. Pieniądze i groźba bankructwa to sam wierzchołek góry lodowej. Piętno na środowisku i na naszej własnej psychice to kolejne, głębsze problemy, z których często nie zdajemy sobie sprawy.
Kupowanie jest w porządku, jeśli spełnia kilka kryteriów. Po pierwsze: nie wydawaj więcej niż to, co masz. Inne niebezpieczne symptomy to np. odczuwanie rosnącego napięcia, kiedy przez dłuższy czas nic nie kupujesz. Zakupoholicy często mają wyrzuty sumienia po „napadzie” czy „szale” zakupowym. Nie muszą to być drogie gadżety albo ubrania projektantów. Jeśli czujesz, że zakupy są dla Ciebie zbyt ważne, zajrzyj w swoje rachunki i zrób rachunek sumienia.
Plaża, słońce, drinki z palemką. Opalenizna w XXI wieku jest symbolem szczęścia, wakacji, statusu społecznego. Muśnięta słońcem skóra wygląda zdrowo i atrakcyjnie. Oglądamy ją na co dzień, nawet zimą. Podoba się.
Niestety, niektórym aż za bardzo. „Tanoreksja” to nieformalny termin określający uzależnienie od opalania się. Mimo że udowodniono związek nadmiernego korzystania z solarium i zwiększonego ryzyka raka, uzależnienie od opalania nadal jest problemem. Grupa największego ryzyka to młode kobiety.
Badanie z 2006 r. potwierdziło, że promienie UV emitowane przez łóżka opalające zwiększają poziom endorfin, czyli „hormonów szczęścia”. Po odstawieniu samopoczucie się obniża i pojawiają się psychosomatyczne objawy odstawienne: drażliwość, irytacja, przygnębienie, czasami niepokój.
Seksoholizm mocno się różni od wspomnianego wyżej uzależnienia od miłości. Seksoholicy nie mogą sobie odmówić samego aktu. Popęd seksualny jest stary jak historia ludzkości. Wywoływał skandale i wojny, obalał rządy. Dlaczego więc uznajemy uzależnienie od seksu za typowe dla XXI wieku?
Podteksty seksualne widać w każdej dziedzinie życia, od reklam po żarty. Rozwój technologii sprawił, że erotyka i pornografia są bliżej niż kiedykolwiek. Na wyciągnięcie ręki. Możemy uprawiać seks na odległość przez zabawki Wi-Fi, kiedy nasz partner jest na drugim końcu świata. W dowolnej chwili włączamy film, który precyzyjnie spełni nasze najskrytsze fantazje. Okulary VR pozwolą zatrzeć granice rzeczywistości.
Orgazm wywołuje w naszym ciele istny neurobiologiczny koktajl, trudny do porównania z czymkolwiek innym. Seks może być pięknym wspólnym doświadczeniem, ale może stać się także cholernie niebezpieczną używką. Stosuj z umiarem.
Czy można mówić o uzależnieniu od czegoś, co jest zwyczajnie potrzebne do życia? Powoli ryzykujemy stwierdzenie, że internet przydaje się nam… tak bardzo, jak jedzenie albo powietrze. Ale nawet z jedzeniem możesz mieć zdrową relację albo wpaść w zaburzenia odżywiania. Tak samo można używać internetu z głową… lub totalnie stracić dla niego głowę.
Często praca lub środowisko wymagają od nas stałego dostępu do sieci. Zastanów się nad kilkoma niebezpiecznymi objawami: denerwujesz się, kiedy w nowym miejscu nie możesz skonfigurować Wi-Fi? Odcięty od prądu błyskawicznie przechodzisz na internet w komórce? Scrollujesz bez powodu, ot tak, żeby zająć czymś ręce i głowę? Jak się czujesz po kilku godzinach bez przeglądania social mediów?
Psychiatrzy zauważają, że dostęp do internetu ma na nas kolosalny wpływ, zmienia nastrój. W niektórych krajach uzależnienie od internetu stało się tak poważnym problemem społecznym, że wprowadzono państwowe programy terapeutyczne.
Wszyscy widzieliśmy gwiazdy, które przesadziły z operacjami plastycznymi. Jednak za zdjęciami tych kobiet z przerysowanymi ustami i ogromnym biustem stoi znacznie więcej niż próżność, którą się im zarzuca.
W 2006 roku Brytyjskie Stowarzyszenie Estetycznych Chirurgów Plastycznych ostrzegało przed przyjmowaniem pacjentów z zaburzeniami postrzegania własnego ciała (tzw. dysmorfia). Dla tych osób operacje nie są drobnymi korektami, które poprawiają jakość życia. To nieskończona podróż z powodu ciągłego niezadowolenia z wyglądu swojego ciała. Kiedy tylko udaje się zmienić jeden element, taka osoba natychmiast znajduje w swoim ciele kolejną „wadę”, którą trzeba naprawić zabiegiem.
Statystyki są alarmujące. Brytyjska organizacja przepytała swoich pacjentów i z zebranych danych wynika, że aż 40% osób, którym podawano botoks, czuje się uzależnione od tego zabiegu.
W XXI wieku uzależnienia stają się – obok depresji, cukrzycy i zaburzeń serca – chorobą cywilizacyjną. Im wcześniej zaburzenie zostanie rozpoznane, tym większa szansa na wyleczenie. Nałogi dotykają każdego, niezależnie od płci, rasy czy statusu społecznego. W każdym wypadku potrzebna jest interwencja, aby przywrócić uzależnionemu zdrowie emocjonalne i fizyczne.
Jak pokazuje powyższa lista, uzależnić się można od wszystkiego, od narkotyków, przez Facebooka, aż po zdrowy tryb życia. Jeśli podczas czytania tego artykułu poczułeś, że któryś punkt Cię dotyczy lub może dotyczyć kogoś z Twojego otoczenia, warto pójść tym tropem i zatroszczyć się o siebie. Im szybciej, tym lepiej. Zobaczenie problemu jest pierwszym i koniecznym krokiem na drodze do wyleczenia.
